Relacja z podróży studyjnej.
Dublin, Maynoouth, 12-19 lipca 2015
Kościół w Irlandii rozpoczął strukturalne działania w zakresie ochrony dzieci i młodzieży już w latach 90. ubiegłego wieku. Niestety – jak powiedział nam w poniedziałek 13 lipca bp Eamonn Walsh, który od tamtego czasu intensywnie uczestniczy w tych działaniach – wtedy jeszcze hierarchia priorytetów wśród przełożonych kościelnych i wśród duchownych była inna niż dzisiaj. Na pierwszym miejscu stała ochrona instytucji Kościoła, potem ochrona oskarżonych księży a dopiero na trzecim miejscu troska o ofiary. Potrzeba było wiele czasu i kolejnych skandali oraz znaczącego spadku zaufania do Kościoła, aby zmieniła się ta kolejność na liście priorytetów.
Skutkiem spadku zaufania jest to, że w Kościołach Irlandii prawie wcale nie widać dzieci, a praca z młodzieżą jest ogromnie trudna. W każdej parafii, która została odpowiednio przygotowana przez szkolenia wszystkich uczestników pracy parafialnej, włącznie z wolontariuszami, jest wywieszony swoisty certyfikat w formie plakatu, który potwierdza, że w tej parafii zostało zrobione wszystko, by zapewnić bezpieczeństwo dzieci i młodzieży.
Hierarchia priorytetów irlandzkiego Kościoła, jeśli chodzi o ochronę zmieniła się zupełnie. Na pierwszym miejscu jest troska o ofiary i o ochronę dzieci, potem o Kościół rozumiany jako wspólnota wiernych, a na trzecim o sprawców. Po szkodach, jakie wyrządziła błędna hierarchia priorytetów zrozumiały wydaje się żal jednego z rozmówców, że nie skorzystano z wcześniejszych doświadczeń Kościoła w USA. Patrząc na sytuację w wielu krajach, w tym na Polskę, nasuwa się refleksja, że biskupi irlandzcy, którzy byli adresatami listu papieża Benedykt XVI, mogliby napisać list do innych Kościołów i podzielić się wnioskami, jakie wyciągają ze swoich bolesnych błędów.
Rola Kościoła w historii Irlandii była ogromna. Katolicyzm uchronił irlandzką tożsamość. Mimo utraty języka Kościół m. in. stworzył system szkolnictwa i opieki, i na różne sposoby był przestrzenią wolności dla Irlandczyków. Historyczne zasługi sprawiły, że Kościół miał duży autorytet w społeczeństwie. Autorytet wiązał się również z wpływami i z władzą nie tylko w wymiarze duchowym. Ochrona autorytetu instytucji wobec skandalicznych przestępstw niektórych duchownych okazała się w oczach irlandzkiego społeczeństwa ochroną wpływów i ochroną przestępców.
Mimo wielu różnic spontanicznie nasuwają się niektóre podobieństwa między historyczną rolą Kościoła w Irlandii i w Polsce. Dlatego, jeśli chodzi o problematykę wykorzystania seksualnego małoletnich, przemocy fizycznej i emocjonalnej wobec nich, w świetle doświadczenia irlandzkiego warto sobie zadać pytanie, jaka jest nasza polska hierarchia priorytetów w odpowiedzi na te przestępstwa niezależnie od tego, jaka jest ich skala.
Kościół w Irlandii pośród bardzo bolesnego doświadczenia mierzenia się ze skandalami wykorzystania seksualnego oraz przemocy fizycznej i emocjonalnej wobec małoletnich wszedł w proces oczyszczenia. Istotną częścią tego procesu jest tworzenie systemu pomocy dla osób skrzywdzonych przez wykorzystanie seksualne i przemoc oraz budowanie bezpiecznych środowisk „tu i teraz” i na przyszłość. W tych dwóch kierunkach idzie zaangażowanie Kościoła w Irlandii. Współpracują w tym zgodnie najważniejsze „ciała” kościelne: Konferencja Episkopatu Irlandii, Konferencja Zakonów Irlandzkich i Irlandzka Unia Misyjna.
Instytucje w służbie odpowiedzi Kościoła na skandal
W Irlandii działają trzy kościelne instytucje, powołane wspólnie przez Konferencję Biskupów Irlandii, przez Konferencję Zakonów Irlandzkich oraz przez Irlandzką Unię Misyjną. Są to:
- National Board for Safeguarding Children (NBSCCCI) (Krajowa Rada dla Ochrony Dzieci) – http://www.safeguarding.ie/
- Towards Healing (Ku Uzdrowieniu) – instytucja, która ofiaruje profesjonalną pomoc osobom, które doświadczyły wykorzystania seksualnego w instytucji, przez kapłanów bądź osoby konsekrowane (http://www.towardshealing.ie/)
- Towards Peace (Ku Pokojowi) – to instytucja ofiarująca pomoc duchową osobom pokrzywdzonym przez wykorzystanie seksualne.
Instytucje te są komplementarne w stosunku do siebie.
NBSCCC ma trzy główne cele:
- Towarzyszy przełożonym kościelnym w wypracowaniu sposobu postępowania (polityki), procedur i praktyk, czyli standardów obowiązujących w ochronie dzieci i młodzieży
- Pełni funkcję doradczą, jeśli chodzi o przestrzeganie właściwych praktyk, włącznie ze szkoleniem osób odpowiedzialnych i doradztwo przy prowadzeniu konkretnych spraw oraz przy wprowadzaniu w życie obowiązujących standardów postępowania. Każdy, kto pełni funkcję w diecezji lub w zakonie ma obowiązek co trzy lata odbyć właściwe szkolenie a każde zgłoszenie wykorzystania seksualnego do diecezji lub zakonu jest też przekazywane do NBSCCCI, by zapewnić jednolitość postępowania.
- Monitoruje to, co dzieje się w diecezjach i zakonach jeśli chodzi o ochronę dzieci i młodzieży. Każda diecezja i zakon przedstawia dorocznie sprawozdanie z tego co dzieje się w zakresie ochrony dzieci i młodzieży, jak również w zakresie podejścia do zgłoszonych spraw. NBSCCC przedstawia raport roczny, który jest publikowany.
Każda diecezja i każdy zakon ma swoją własną strukturę. Diecezjalną/zakonną Radę dla Ochrony Dzieci i Młodzieży. Ich zadanie jest podobne do Rady Krajowej, ale odnosi się bezpośrednio do danej jednostki kościelnej.
Członkowie NBSCCCI są mianowani przez nadrzędną strukturę złożoną z przedstawicieli Konferencji Episkopatu Irlandii, Konferencji Zakonów Irlandii i Irlandzkiej Unii Misyjnej. Radzie służy pomocą tzw. Panel – czyli zespół specjalistów, w którego skład wchodzą prawnik kanonista, prawnik cywilny, psycholog wyspecjalizowany w zakresie wykorzystania seksualnego, pracownik społeczny i specjalista pracujący z dziećmi.
W biurze NBSCCCI spotkali się z nami odpowiedzialny za szkolenia prawnik Niall More oraz s. Colette Stevenson ze Zgromadzenie Prezentek, która jest członkiem National Board. S. Colette była pierwszą osobą, której Konferencja Episkopatu Irlandii w 1995 r. powierzyła ochronę dzieci i młodzieży. Zaczynała praktycznie jako wolontariuszka bez środków, bez bazy, z dużymi oczekiwaniami pod swoim adresem. Aktualnie działalność wszystkich instytucji jest finansowana wspólnie przez wyżej wymienione trzy instytucje. S. Colette ma duże doświadczenie w pracy ze sprawcami.
Towards Healing
Jako instytucja o tej nazwie funkcjonuje od 2011 r. Jednakże początki jej działalności pod nazwą Faoiseamh sięgają roku 1996. Pierwszą grupę, do której skierowana jest pomoc doradcza i psychologiczna stanowią osoby, które doświadczyły wykorzystania seksualnego przez kapłanów, zakonników, zakonnice oraz świeckich pracujących w instytucjach kościelnych. Drugą grupę stanowią rodzice ofiar i inni członkowie ich rodzin, małżonkowie i wspólnoty. Poza terapią indywidualną proponowane jest poradnictwo indywidualne, spotkania i warsztaty grupowe. Jedną z form pomocy jest praca według 12 kroków pomocnych przy wychodzeniu z traumy. Program ten (Trauma Recovery Program) opiera się na psychoedukacyjnym modelu pomocy w wychodzeniu z doświadczenia traumy (Trauma Model), który opracował dr Colin A. Ross. Program funkcjonuje w świecie anglosaskim i służy pomocą dla osób, które doświadczyły traumy wykorzystania seksualnego. Jest adaptowany do potrzeb kościelnych przez Trauma Recovery Associates.
Towards Peace
To najmłodsza z powołanych przez Kościół w Irlandii struktur pomocy osobom wykorzystanym seksualnie w dzieciństwie lub młodości. Ofiaruje ona pomoc duchową tym, którzy jej potrzebują i po nią się zgłoszą. Towards Peace szkoli także kierowników duchowych – kapłanów, osoby zakonne i świeckich – w zakresie towarzyszenia duchowego osobom, które doświadczyły traumy wykorzystania seksualnego. W rozmowie słychać było nutę żalu z tego powodu, że ta struktura pomocowa została ustanowiona później niż inne. Zwracano uwagę na potrzebę równoczesnych działań.
Struktury lokalne służące ochronie dzieci i młodzieży
Biskup lub przełożony zakonny powołuje 2 osoby odpowiedzialne:
- Jedną jako odpowiedzialną za prewencję. Jej zadaniem jest działanie na rzecz tworzenia bezpiecznych środowisk.
Osoba odpowiedzialna za prewencję współpracuje z osobami, które prowadzą szkolenia w parafiach, wspólnotach, grupach parafialnych. Te działania są dostosowane dla różnego rodzaju zaangażowań w Kościele. Taka osoba współpracuje również z wolontariuszami, którzy zajmują się ochroną dzieci i młodzieży w parafiach i innych duszpasterskich grupach. Każda parafia czy grupa jest przeszkolona, jeśli chodzi o tematykę wykorzystania seksualnego, przemocy fizycznej i emocjonalnej w celu zapobiegania.
- Drugą jako delegata, którego pierwszym zadaniem jest ochrona ofiary.
Delegat zajmuje się prowadzeniem zgłoszonej sprawy wykorzystania seksualnego osoby małoletniej wg określonych standardów. Osoba poszkodowana otrzymuje wsparcie od wyznaczonej osoby towarzyszącej. Również oskarżonemu kapłanowi towarzyszy inna osoba wyznaczona. Osoba, która wspiera ofiarę jest inna od tej, która towarzyszy oskarżonemu. Osoba skarżąca powinna o tym wiedzieć. Ofiara ma prawo do informacji, na jakim etapie jest sprawa, którą zgłosiła. Ma prawo do pomocy, jeśli jej pragnie. Może ją otrzymać od Towards Healing oraz od Towards Peace. Osoba towarzysząca oskarżonemu kapłanowi pomaga Delegatowi i specjalistom z nim współpracującym w ułożeniu właściwego sposobu postępowania z danym kapłanem na czas postępowania. Układają oni plan bezpieczeństwa ze względu na konieczną ochronę dzieci i przedstawiają go do decyzji biskupowi lub przełożonemu zakonnemu.
Zarówno delegat, jak i osoba odpowiedzialna za prewencję współpracują z National Board, który jest odpowiedzialny za doradztwo i audyt tak prewencji, jak i sposobu postępowania ze zgłoszoną sprawą.
Wszyscy, których spotkaliśmy do tej pory są bardzo chętni w udzielaniu nam informacji pomocnych w naszej drodze do tworzenia właściwych struktur i pomocy tym, którzy doświadczyli w Kościele krzywdy wykorzystania seksualnego lub przemocy fizycznej i emocjonalnej. Wydaje się ważne, aby skorzystać z doświadczenia irlandzkiego ze względu na wiele wspólnych punktów ich i naszej historii jeśli chodzi o rolę Kościoła w społeczeństwie, jak również dlatego, że mają za sobą ponad 20 lat pracy nad odpowiednią pomocą dla ofiar i nad tworzeniem środowisk bezpiecznych.
Ewa Kusz i Adam Żak SJ